Шувуудын улирлын нүүдэл. - Шувууд дулаан орон руу яагаад нисдэг вэ?
Шувуудын улирлын чанартай нүүдлийн цаана зарим нууцууд байдаг, нислэгийн эхэн үеийг хэрхэн тодорхойлдог, яаж ийм нарийвчлалтайгаар төрөлх үүрээ олж чаддаг нь сонирхолтой.
Шувуудын нислэгийн нууцууд эрт дээр үеэс хүний төсөөллийг гайхшруулсаар ирсэн. Үүнийг хүн төрөлхтний оршин тогтнох эрин үетэй холбоотой аман домог нотолж байдаг. Гурван мянган жилийн тэртээ агуу Гомер энэ тухай бичиж байсан бөгөөд энэ асуулт библийн мэргэдийг төөрөлдүүлж, эртний агуу оюун санааны нэг Аристотель түүний шийдлийн төлөө тэмцэж байв.
Аристотель болон бусад сониуч оюун ухааны бүхий л хүчин чармайлтыг үл харгалзан шувууд нислэгийн цагийг яг яаж тодорхойлдог вэ гэсэн асуултанд бүрэн хариулт өгч чадахгүй байна. Энэхүү нийтлэлийн хүрээнд шилжилт хөдөлгөөн гэдэг нь шувууд намар урагшаа, хавар хойд хэсгээр улирлын чанартай нүүдэллэх, мөн эх газрын гүнээс эрэг, тэгш газраас өндөрлөг газар руу шилжих хөдөлгөөнийг хэлнэ.
Шувууд нүүдэллэхэд юу нөлөөлдөг талаар бид нэлээд сайн ойлголттой байдаг. Жишээлбэл, зарим шувуудын төрөл зүйлүүд өвлийн нөхцөлд амьдрах чадваргүй тул зүгээр л дулаан бүс нутагт очдог.
Хоол тэжээл нь жижиг мэрэгч амьтад эсвэл зарим зүйлийн шавьж дээр суурилдаг эдгээр шувууд хүйтэнд өөрсдөө хоол хүнсээ олж идэх чадваргүй.
Энэ нь хачин юм шиг санагдаж болох ч зөвхөн агаарын бага температур, хүйтрэл нь нислэг хийхэд хангалттай шалтгаан биш юм. Энэ талаар цөөхөн хүн мэддэг боловч шувууд өвөрмөц хүйтэнд тэсвэртэй байдаг. Жишээлбэл, канар зэрэг халуун өргөргийн уугуулууд 45 хэмээс доош хэмд тэсч үлддэг ч үүний тулд шувуу хангалттай хоолтой байх ёстой. Тиймээс оршин суух газраа өөрчлөх талаар илүү ноцтой маргаан бол хүйтэн биш харин үүнтэй холбоотой өлсгөлөн юм.
Шувууд хэзээ нисдэг вэ?
Шувууд ямар шалтгаанаар нислэг үйлдэхээр хайж байгаагаас үл хамааран (мөн ийм олон шалтгаан байгаа бөгөөд энэ асуудал ганцхан өлсгөлөнгөөр хязгаарлагдахгүй), "шувууд нутгаас гарч, байршилаа солих цаг болсныг яаж мэдэх вэ?" гэсэн асуулт хэвээр байна. Шувуудыг ажиглахад жил бүр яг ижил цагт, улирал солигдох үед нисдэг болохыг тогтоожээ. Гэхдээ энэ ээлжийн хамгийн найдвартай, эргэлзээгүй шинж тэмдэг юу вэ? Энэ нь өдрийн урт хугацааны өөрчлөлт гэдэгтэй ихэнх нь санал нийлэх байх.
Шувууд өдрүүд хэзээ богиносох, эсвэл эсрэгээрээ илүү урт болохыг тодорхойлж чаддаг гэж үздэг бөгөөд энэ нь нүүдэллэж эхлэх дохио болдог.
Шувуудын үржлийн үе зун болдог бөгөөд энэ нь нислэгтэй бас нягт холбоотой байдаг. Зөвхөн энэ тохиолдолд шувууд хойд зүг рүү хөдөлдөг. Шувууны биений тодорхой булчирхай нь нөхөн үржихүйтэй холбоотой бодис гаргаж эхэлдэг бөгөөд энэ нь хавар эхлэх бөгөөд үржүүлэг шаардлагатай байгааг мэдсэн шувуу хойд зүг рүү нүүдэг.
Үүний үр дүнд хоол хүнс алга болж, өдрийн урт өөрчлөгдсөн нь шувуу дулаан бүс рүү явах цаг болсныг илтгэнэ. Хавар удам залгах зөн совин хойд зүг нисэх цаг болсныг шувуунд хэлдэг. Мэдээжийн хэрэг, бид одоог хүртэл бүрэн ойлгоогүй байгаа бусад хүчин зүйлүүд байгаа боловч эдгээр нь шувууны нислэгийн нууцыг тайлах түлхүүр юм.
Шувууд "луужинг" яаж мэдэрдэг вэ?
"Шувууд нислэгийн үеэр зорьсон, хүссэн газраа хэрхэн яаж олж очдог вэ?" Гэсэн асуулт судлаачдыг тарчлаан зовоосоор байна. Зуны төгсгөлд дэлхийн өнцөг булан бүрт олон шувууд төрөлх нутгаа орхин өмнөд зүг рүү өвөлжиж байна. Үүний зэрэгцээ тэд хэдэн мянган километрийн зайг туулж, тэс өөр тивүүд рүү явдаг. Хавар ирэхэд эдгээр шувууд зөвхөн эх орондоо эргэж ирдэг төдийгүй ихэнхдээ хуучин үүр, эсвэл нэг модон дээр байрладаг үүрээ олж ирдэг.
Тэд яаж замаа олж чадаж байна вэ?
Энэ асуултын хариултыг олохын тулд олон сонирхолтой туршилтыг хийсэн. Намар нисэх цаг болохын өмнөхөн хэсэг шувууг төрөлх үүрнээс нь аваад өөр газар руу нүүжээ. Шинэ байршилд очсон ч тэд очих газраа хүрэхийн тулд огт өөр чиглэлийг сонгон нисч байв. Цөөхөн хэдэн хүн үүнд итгэдэг байсан боловч нислэгийн цаг болоход тэд яг хэрэгтэй газраа хүрэхийн тулд аль чиглэлд нисэхээ маш нарийн тодорхойлдог байв. Эндээс харахад шувууд өвөл дөхөхөөр аль зүг рүү шилжихийг заадаг зөн билэг байдаг.
Шувууд гэртээ харих замаа олох чадвар нь гайхалтай юм. Жишээлбэл, өөр нэг туршилтаар шувуудыг төрөлх нутгаасаа 400 милийн зайд нисэх онгоцоор тээвэрлэж явсан ч шувууд эрх чөлөөтэй болуут эргэж ирцгээж байв.
Зөн совин нь шувууг зөв зам руу хөтөлдөг гэдэг ч мөн л зөв тайлбарлаж чадахгүй гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй. Энэ зөн билэг яг яаж ажилладаг вэ? Шувууд яг гэртээ харих замаа яг яаж олдог вэ? Эцэст шувууд газарзүйн байршил, чиг баримжаа олгох талаар төрөлх зөн совингоос өөр юу ч байдаггүй.
Нэмж дурдахад шувуудын нислэгүүд шөнийн цагаар ихэвчлэн тохиолддог тул шувууд байршлаа олоход нь туслах тэмдэглэгээг харах боломжгүй байдаг. Их усан дээгүүр нисч буй шувуудын хувьд газрын баримжаа огт байдаггүй.
Нэг таамаглалаар бол шувууд дэлхийг тойрсон соронзон орныг мэдрэх чадвартай байдаг. Соронзон шугамууд нь хойд соронзон туйлаас өмнөд туйл хүртэлх чиглэлд байрладаг. Эдгээр нь шувуунд хөтөч болж магадгүй юм. Гэсэн хэдий ч энэ таамаглал юм.
Чухамдаа шувууд яг нүүдэллэж байхдаа яаж замаа олж чаддаг, төрөлх нутгаа яаж олж чаддаг талаар бүрэн дүүрэн тайлбарыг шинжлэх ухаан хэзээ ч олоогүй юм. Дашрамд дурдахад нэгэн сонирхолтой түүхэн баримт шувууны нислэгтэй холбоотой юм.
Кристофер Колумб аль хэдийн Америкийн эрэгт ойртож байхдаа баруун өмнөд зүг рүү чиглэсэн олон тооны шувуудыг олж харжээ. Энэ нь ойролцоох газар байгааг илтгэж, баруун өмнөд зүгт шувуудыг даган явсаар чиглэлээ өөрчилсөн хэмээдэг. Хэрэв шувуудыг олж хараагүй бол Багамын арлууд биш Флоридагийн эрэг дээр газардах байсан.
Нислэг
Шувууд ямар зайнд нисч болох вэ? Шувууд тогтмол нисдэг гэдгийг хүн бүхэн мэддэг бөгөөд хүмүүс зарим шувуудын хөдлөх, буцаж ирэх үеийг ирэх улирлын эхэн үеийг тодорхойлоход ашигладаг байжээ. Зөвхөн температурын өөрчлөлтөөр тайлбарлах боломжгүй юм. Өдний ачаар шувуу өөрийгөө хүйтнээс төгс хамгаалж чаддаг. Тийм ээ, хүйтэн цаг агаар ойртох тусам хоол хүнс багасч, амьдрах орчныг өөрчлөх ноцтой маргаан болдог нь үнэн. Бүх зүйл ойлгомжтой мэт ч шувууд хавар нөхөн үржил уур амьсгалын өөрчлөлт хоёр хоорондоо харилцан хамааралтай гэж үздэг.
Шувуудын нүүдлийн цаад шалтгааныг үл харгалзан шувууд нь амьтны ертөнцийн хамгийн идэвхтэй аялагч байдаг нь эргэлзээгүй юм. Зөвхөн нэг жилийн хугацаанд нислэгийн үеэр ойролцоогоор 22,000 миль зайг туулдаг.
Алтан хараацай, Америкийн Массачусетс мужаас Арктикийн тойрог хүртэлх өргөн уудам нутагт үүрлэдэг. Арктик руу эдгээр шувууд хорин долоо хоногийн хугацаатай нисч, долоо хоног бүр мянга орчим милийг туулдаг.
Ихэнх шувууд нислэгийнхээ үеэр нэлээд богино дамжуулалт хийдэг. Америкийн алтан хараацай далайн огторгуй дээгүүр урт зогсолтгүй нислэг үйлддэг. Энэ шувуу Канадын Нова Скотиягаас Өмнөд Америк руу нисч, усны дээгүүр 2400 милийг ганц ч зогсолтгүй туулж чадна.
Шувууд "хуваарийн дагуу" хатуу нисдэг үү?
Шувууд жил бүр нэг өдөр нисч эхлэх эсэх нь бас сонирхолтой юм. Энэ сэдвээр маш олон нийтлэл, судалгаа хийгдсэн. Жил бүр нэг өдөр нисч байсан баримт хараахан олдоогүй байна.
Капистраногоос Калифорнийн алдарт хараацайнууд аравдугаар сарын 23-нд нисч, гуравдугаар сарын 19-нд буцаж ирдгийн хүлээн зөвшөөрөгдсөн баримт гэж үздэг. Чухамдаа тэдний буцах огноо шиг тэдний явах огноо жил бүр өөрчлөгдөж байдаг.
Эх сурвалж: История древных цивилизации
Р.Сайхан-Уул
Энэ мэдээ танд таалагдаж байвал LIKE хийгээрэй. Танд баярлалаа.
