Г.Батсуурь - Б.Лхагвасүрэнгийн садизм

Б.Лхагвасүрэнгийн садизм

Эртний Грекийн жүжгийн зохиолч Софоклын (МЭӨ 496-406) “Эдип хаан” (МЭӨ 429-425) хэмээх нэгэн алдартай жүжиг бий. Уг бүтээлд: Фив хотын хаан Лайгийн хатан Иокоста Эдип Эдип (Эдипед буюу хавдар хөлт, хүүг хөлийг нь гэмтээн ууланд хаясан гэж домогт өгүүлдэг) гэх нэгэн хүү төрүүлсэнд, хаан хүүгийнхээ ирээдүйг төлөгчөөс асуужээ. Төлөгч “Энэ хүү бол эцгийгээ хөнөөж эхтэйгээ гэрлэх тавилантай” гэв. Хаан цочирдон сэжиглэж, хүүгээ алуулахаар зарцдаа өгчээ. Зарц хүүг өрөвдөн алалгүй нэгэн малчинд өгсөнд, малчин хүүг өөрийн хаандаа өгчээ. Ийнхүү Эдип Фив хотын зэргэлдээх Коринфийн хааны хүү болж өсөн торнижээ. Нэгэн удаа түүнийг хүн золбин гэж хараахад Эдип учрыг тодруулан өөрийн хувь заяаг буюу эцгийгээ алж эхтэйгээ гэрлэх тавиланг сонссон учир эцэг, эхээ хэмээн санаж буй Коринфийн хааныхаас явж Фивт ирэн нэгэн өвгөнийг зам дээр цавчин хөнөөж, аймшигт Сфинксийг даран Фив хотын хаан болж, хуучин хааны хатныг авч дөрвөн хүүхэд төрүүлэн амьдарч байв. Гэтэл хотод өвчин дэлгэрсэнд өвчнийг хэрхэн дарах талаар зөнч Тиресийгээс асуусанд зөнч хуучин хаан Лайг хөнөөсөн хүнийг олж хотоос зайлуул гэжээ. Эдип хаан Лай хааныг алсан хүнийг сурвалжилсаар эцэстээ өөрөө өөрийгөө олж эцгийгээ хөнөөн, эхтэйгээ гэрлэсэн аймшигт үнэнийг мэдэн нүдээ сохолж, хотоо орхин одож буйгаар жүжигт өгүүлдэг. (Хөвсгөл.С. Өрнө дахины уран зохиол. УБ. 2013. хуудас 25-26-д бий. Мөн Софокл. “Эдип хаан” УБ. 1979. орч Э.Оюун)

Мөн манай Ардын уран зохиолч Б.Лхагвасүрэнгийн “Тамгагүй төр” (1998) гэдэг нэгэн жүжиг бий. Жүжигт: Хүннү гүрний хаан Арчуг, түшмэл Эгэрэг, хааны их хатан Цэцэр, хааны бага хатан Гүргэл, их хатнаас төрсөн Энэрэгийн нууц хүү Ачир, бага хатнаас төрсөн Арчуг хааны хүү Хүчир нарын дүрүүд дүрслэгдэнэ. Хааны хоёр хатан нэгэн зэрэг жирэмсэн болох ба хаан хайртай бага хатан Гүргэлийгээ жирэмсэн болсонд баярлана, харин их хатан Цэцэрийн жирэмсэн болсныг сэжиглэн миний хүүхэд бус гэнэ. Түшмэл Эгэрэг хааны их хатантай эчнээ ханилан хүүхэдтэй болгосон байх ба улмаар хоёр нуганыг төрмөгц Эгэрэг өөрийн нууц хүүг хаан угсаа залгамжлуулахаар хааныг ятгана. Цэцэр ч ёсоор болгох агаад Арчуг хаан хүүгээ солигдсоныг эс мэдэн их хатнаас төрсөн Эгэрэгийн нууц хүүг бага хатнаас төрсөн өөрийн хүү хэмээн санаж нялхаар нь хаан өргөмжилнө. Он жил улирч хөвгүүд эрийн цээнд хүрэхэд хаан өргөмжлөгдсөн түшмэлийн нууц хүү Ачир ихээхэн тэнэг, маш хэрцгий хүн болж өсдөг бол их хатны хөхийг хөхөж өссөн хааны жинхэнэ хүү Хүчир уужуу ухаантай, хүнлэг сайн хүн болох аж. Нэгэн удаа Арчуг хаанд Ачир хүү нь эхтэйгээ гэрлэх тухайгаа хэлэхэд хаан ихэд цочирдон гутарч, хаан хүн шиг нэгэн шийдвэр гаргана. Тэр бол хаан өргөмжилсөн өөрийн хүү гэж санаж буй Ачирыг цаазлаад, их хатны хүү гэж санаж буй Хүчирыг хаан өргөмжлөх шийдвэр байв. Үүнийгээ гүйцэлдүүлэхийн өмнө хайртай хатан Гүргэлийгээ эхлэн хороож, дараа нь хүүгээ хороогоод Хүннү гүрнийхээ ирээдүйг найдвартай гарт үлдээхээр санаа шулуудна, үүнийг мэдсэн Эгэрэг хааныг хатан, хүү хоёроо хөнөөсний дараа хааны жинхэнэ хүү Хүчирийг хөнөөж Хүннү гүрэн хаангүй болно. Эгэрэг хааны өргөөнд орж ирсэн Арчуг хаанаас тамгыг нь шаардана. Учрыг мэдсэн хаан Эгэрэгт тамгаа эс өгөх агаад Хүн гүрний тамгыг хайртай хатан Гүргэлийнхээ цээжинд хийгээд онголчихсон хэмээн хэлж, хаан түшмэл хоёр бие биенээ хөнөөж байгаагаар жүжиг өндөрлөнө. (Лхагвасүрэн.Б. Гашуун өвс. УБ. 2000. хуудас 189-223-т бий.)

Уг хоёр бүтээлд хүний нийгмийн бүтцийн үндсэн нэгж болох гэр бүл доторх зөрчлийг харуулсан бөгөөд ердөө л эцэг, эх, хүү гурвын асуудал юм. Иймэрхүү утга санааг агуулсан зүйл манай хэлний баримтуудад байдаг нь “Эцгийгээ ал, Эхийгээ ох” гэх хараал болон “эхнэр” зэрэг үгс юм. “Эцгийгээ ал, эхийгээ ох” гэдэг хараалыг судлаач Ш.Одонтөр “Европ, Азийн олон үндэстний нэг адил бидний өвөг дээдэс хөгжлийн тухайн цагтаа улирч гэрлэдэг байжээ. Өв залгамжлагч нь ах, эцэг, дүү (зарим тохиолдолд эзэн)-гийн нас эцэслэсний хойно бага хатад татвар эмсийг нь өв болгож өөртөө авдаг ёстой байв. Хүн төрөлхтний ургийн түүхэнд анхандаа тэнгэрт цугт нь орчуулахаар талийгаачийн хамт боол зарц, эхнэр эмсийг хөдөөлүүлж байгаад (дэр болгох) хөгжлийн явцад өв залгамжлагч өөртөө авдаг болсон ч уул ёс бас халагдсан байна. Харин нийгэм хөгжихийн хэрээр эд заншлын талаарх ойлголт эрс өөр болж ирснээр ёс журамгүй этгээдийг дээрх мэт хараах болжээ” (Одонтөр.Ш. Монгол секс-үгийн тайлбар.УБ.1996.хуудас 70) гэж тайлбарласан байна. Энэ нь хараал нь леварит (хадам) буюу улирч гэрлэх ёстой холбоотой, цаад утга мөн чанартаа хорио цээрийн шинжтэй байна. Харин “Эхнэр” гэх үг нь эх гэдэг үгийн олон тооны хэлбэр (багш нар, эмч нэр гэдэг шиг эх нэр гэсэн үг) бөгөөд эл үгийг академич Б.Ринчен “… эцгийг амьд байхад хүүд нь эцгийн олон эм цөм эхнэр байсан болно. Чингээд эцгийг нас элэгдэхэд, өөрийн төрсөн эхээс бусдыг эцгээсээ өвлөж, гэргий болгодог учир эцгийн сэрүүнд олон эмсий нь эхнэр гэж нэрлэж байсан нэр нь сүүлдээ суудаг болсон эмсийн нэр болж, төрсөн ганц эх, бусад дэр нийлэх болсон эхнэр (ээжүүд) нь тэр эхнэр нэрээрээ эх гэдгээс ялгаатай болоод, хожим ганц эм хүнтэй суух ёс голлоход, ганц авааль эмээ мөн эхнэр гэж нэрлэдэг болж ирсэн” (Ринчен.Б Монгол бичгийн хэлний зүй. 1967 хуудас 58) гэж дурьдсан буй. Ардын аман зохиолд ч дээрх мэт баримтууд бий. Тухайлбал “ Алтан мөнгөн аргай” гэдэг монгол ардын үлгэрт: Эмгэн өвгөн хоёр амьдарч байсан. Өвгөнийг найман зуун адуутай, найр алаг хүлэг морьтой, найман настай Чагаа хүүтэй Намтай мэргэн гэдэг юмсанжээ. Өвгөнтэй мангас хар эмгэн уулзаж: Насан болсон амиа өгөх үү? Найман зуун адуугаа өгөх үү? Найман настай хүүгээ өгөх үү? гэжээ. Өвгөн хүүгээ өгөхөөр болж бууцан дээрээ алтан мөнгөн аргайг нь орхин нүүж одно. Хүү аргайгаа авахаар ирээд мангастай учирч, зугтан амь гарч гэртээ ирнэ. Аав нь адуундаа явчихсан, ээж нь уйлаад сууж байна гэнэ. Хүү авдрынхаа ард нуугдаад аавыгаа ирэхийг хүлээж суутал аав нь ирээд хонь гаргажээ. Гэдэс чанаад ээж нь: - Хүү минь ирээсэй, үнхэлцгийг нь тавихсан гэтэл эцэг нь: - Юун үхсэн хатсаны чинь хүү гээд ээжийг нь нойтон модыг ноцтол, хуурай модыг хугартал зодож гэнэ. Хүү авдрын араас гарч ирээд ”-Үхээгүй, хатаагүй хүүд үнхэлцэг тавих ёстой!” гээд алтан мөнгөн аргайгаараа “Аргай аргай түг” гээд аавынхаа толгойг хага цохиод алчихжээ. Тэгээд ээжтэйгээ амар сайхандаа жаргасан тухай өгүүлдэг. (Цэрэнсодном.Д. Монгол ардын аман зохиолын тайлбарт дээж бичиг. УБ. 2012. хуудас 496-498-д бий)

Мөн зохиолуудын гол өгүүлэмж болох эцэг, эх, хүүгийн зөрчлийн асуудлыг Австрийн сэтгэл зүйч, эмч Зигмунд Фрейд (1856-1939) /еврей нэр нь Сигизмунд Шлома Фрейд/ психоанализийн онолдоо Эдидийн цогцолбор (орос. Эдиповский комплекс), (анг. Oedi-pus’ complex) гэж томьёолжээ. Хүүхэд эхээс төрөхдөө л автоэротизмын мэдрэмжтэй байдаг, хөвгүүдийн хувьд анхдагч эсрэг хүйстэн нь ээж нь, охидын хувьд анхдагч эсрэг хүйстэн нь аав нь байх агаад хүүхэд ухамсаргүйгээр тэр зүгт чиглэсэн сэтгэл мэдрэмжтэй өсөн төлөвшдөг. Мөн хөвгүүдийн анхдагч өрсөлдөгч нь аав нь, охидын анхдагч өрсөлдөг нь ээж нь байдаг. Яваандаа охидын хувьд аавыг нь өөр эрэгтэй хүн, хөвгүүдийн хувьд ээжийг нь өөр эмэгтэй хүн орлон тэр зүгт чиглэсэн сэтгэл, мэдрэмжээр солигдон төлөвших үйл явц нь “Эдипийн цогцолбор” юм. Хүний хэвийн хөгжил, төлөвшилд ийм үйл явц зайлшгүй шинжтэй гэж үзсэн. Мөн хүүхдийг нас сэтгэхүйн онцлогоор нь үечилсэн ба тэр тухай нь сэтгэл зүйч Ш.Батболд: “… Хүүхдийн бэлгийн амьдрал нь дөнгөж төрсний дараа хөхүүл үеэс нь эхэлнэ гэж Фрейд үзээд, энэ үед эхийнхээ хөхийг хөхөх нь хоол хүртэхээс ангид ашиг сонирхолд зориулагдаж буй бэлгийн шинжтэй, энэ нь цааш хөгжиж нялх хүүхэд хуруу болон бусад зүйлсийг хөхөх оральный, өтгөнөө хэргээр барьж байж гаргах зэргээр илрэх анальный таашаалтай холбоотой аутоэротик үе шат, латент үе шат, тэрч бүү хэл садист гэх үе шатыг туулж хэвийн нөхцөлд эдипийн комплексийн дараа тохирсон либидо обьектыг сонгон бойждог. Харин эдгээр үе шатны аль нэг дээр ямар нэгэн цочролын улмаас гацвал хожим илрэх бэлгийн гаж суурь тавигдах бөгөөд гомосексуалист, садист, ораль-сексуалист, зэргийн бүх шинжийг хүн бага насандаа агуулсан байдаг. Насанд хүрсэн үед ч гацалт явагддаг бөгөөд энэ “гацалтын” үр дүн заавал бэлгийн гажгийн хэлбэрээр бус неврозоор илэрч болно” (Батболд.Ш. Сэтгэл судлал сонгодгууд. УБ.2010. хуудас 228-229) гэж тайлбалажээ. Хүний хөгжлийн энэхүү сонин үе шатны зарим гажуудлыг манай ард түмэн мэддэг ч байсан байж магадгүй нь зарим баримтаас харагдана. Ганцхан жишээ дурьдахад багад нь хөхнөөс нь гаргасан хүүхэд хуруу, энгэрийн товч зэргээ хөхөөд байвал “энгэрийн товчоо хөхөөд байвал ээж нь үхдэг юм, муу ёр” зэргээр хэлж хориглодог. Энэ нь цаад утгаараа оральсексийн гажуудлаас үр хүүхдээ хамгаалсан хорио цээр байж болох юм. Хүний бэлгийн чиг хандлагын нэг болох садизм нь бусдыг тарчилган өвтгөж дур хүслээ хангах бэлгийн чиг хандлага аж. Садизм гэдэг үг нь Францын хувьсгалын үед амьдарч байсан Маркиз де Сад гэдэг язгууртны гаралтай Де Сад өөрөө бусдыг тарчилган зовоож дур хүслээ хангагч байсан агаад энэ тухайгаа сонирхолтой өгүүлэл бичжээ. Мөн түүний дур хүслийн золиос болж цөөнгүй эмэгтэйчүүд амь насаа алдаж байсан гэх мэдээ ч бий. Энэхүү сэтгэл зүйн гаж сонин үзэгдэл нь сэтгэл зүйчдийн бүтээлүүдэд тусгалаа олж хүний сэтгэл зүйн уугуул мөн чанарууд, адгууслаг мөн чанар, хэрэгцээ сонирхолтой нь холбогдон янз бүрээр тайлбарлагдсаар иржээ.

З. Фрейд өөрийн онолын үндэслэлүүдээ урлаг, уран зохиолтой холбон: “… Урлаг нь либидогийн шахагдсан хүслийг өвчлөлгүй, бэлгийн завхралд хүргэлгүй өнгөрүүлж болдгийн тод жишээ юм. Уран бүтээлч хүн неврозод тун дөхсөн мөрөөдөл, тэмүүлэл, догдлолтой, түүнийгээ зохиол бүтээлдээ шингээж чадах авьяастай байдаг” (Батболд.Ш. Сэтгэл судал сонгодгууд. УБ.2010. хуудас 229) гэжээ. Эндээс хувь уран бүтээлчийн далд ухамсарт нь садист маягийн неврозийн үлдэл либидо (бэлгийн дур тачаал) байлаа гэхэд түүнийгээ уран бүтээлдээ биежүүлээд бодит амьдрал дээр ил гаргахгүй байх магадлалтай гэсэн санаа харагдаж байгаа юм. Түүнчлэн тухайн хувь уран бүтээлч онгод мэдрэмждээ хөтлөгдөн уран бүтээлээ туурвихдаа дүр дүрслэлүүдээ зөвхөн өөрөө л сонгон биежүүлдэг агаад нэг талаас тийн бичих нь өөрт нь сайхан байгаа учраас, нөгөө талаас тийнхүү илэрхийлэхгүй байж чадахгүй байгаа учраас бичдэг гэдгийг уран бүтээлчид болон судлаачид хүлээн зөвшөөрдөг. Ардын уран зохиолч Б.Лхагвасүрэнгийн “Тамгагүй төр” жүжигт:

Ачир: …- Энэ дэмий

Эгэрэг өрлөг надад хэлэхдээ

Эцгийгээ үхэхээр чи

Эхтэйгээ гэрлэнэ гэж хэлсэн

Эрхэт төрийн ёс тийм гэсэн

Арчуг: - Ээ тэнэг минь

Галзуурсан мунхагийн туйл минь

Гаргасан умайдаа дахиж багтах нь уу?

Чиний амнаас үг биш могой унах шиг…

(Лхагвасүрэн.Б. Гашуун өвс. УБ. хуудас 204-205) гэж өгүүлдэг. Энэ нь Ачир өөрийн эхтэйгээ гэрлэнэ гэж буй нь бөгөөд үүнийг сонссон Арчуг хаан ихэд цочин улмаар хүү, хатан хоёроо хөнөөх шийдвэр гаргадаг. Энэ нь Эдипийн цогцолборын өгүүлэмж. Софоклын “Эдип хаан” жүжигт эхийг нь хуваарьгүй эзэмдэж байдаг эцгээсээ хүү нь эхийгээ харамлах мэдрэмж дүрслэгдсэн ба эхтэйгээ гэрлэхээс нь урьтан эцэг нь хүүгээ хөнөөж байна. Эдгээр нь үндэстэн бүрт байдаг хорио цээр. Хорио цээрийн тухай мөн З.Фрейд өөрийн судалгаандаа дурьдсан буй. Тухайлбал: “Табу (хорио цээр) бол бурхдаас бүр эрт үеийн зохицуулалт бөгөөд ямар ч шашнаас өмнөх цаг үед хамаарна гэсэн санааг нийтээр хүлээн зөвшөөрдөг билээ” (Фройд.З. Онгон шүтлэг ба хорио цээр. УБ. 2009 хуудас 16. Орч. Ж.Отгонбаяр) гэжээ. Мөн “Хатуухан хэлэхэд, хорио цээр нь,

а) Хүмүүс, эсвэл юмсын ариун, нандин (эсвэл цэвэр бус бузартай) шинж тэмдэг;

б) энэхүү шинж тэмдгээс үүдэлтэй хязгаарлалтын төрөл, бас,

в) энэхүү хоригийг зөрчсөний улмаас үүсэж буй (эсвэл бузар) явдлыг л гагцхүү хамаардаг” (Фройд.З. Онгон шүтлэг ба хорио цээр. УБ. 2009 хуудас 17. Орч. Ж.Отгонбаяр) гэсэн буй. Өөрөөр хэлбэл эцгийгээ хөнөөж эхтэйгээ гэрлэж болохгүй гэдэг нь хорио цээрийн шинжтэй ойлголт бөгөөд тэрхүү шашнаас ч өмнө үүссэн асуудлыг хурцаар хөндөн асуудал дэвшүүлнэ гэдэг нь тухайн зохиолын зөрчлийг төдий хэмжээгээр хурцатгаж байдаг. Түүнчлэн Лай, Иокоста, Эдип, Арчуг, Гүргэл, Ачир нар бол тэрхүү хүн төрөлхтний хорио цээртэй нүүр тулсан дүрүүд. З.Фрейд “Хэн хорио цээрийг зөрчинө, үүнийхээ улмаас тэр өөрөө хорио цээр болдог” (Фройд.З. Онгон шүтлэг ба хорио цээр. УБ 2009 хуудам 18 орч Ж.Отгонбаяр) гэсэн буй. Тэгж үзвэл эцгийгээ хөнөөж эхтэйгээ гэрлэсэн Эдип, эхтэйгээ гэрлэх гээд эцгийгээ хөнөөлгөсөн Ачир нар хорио цээр болно. Иймэрхүү асуудлыг томоохон уран бүтээлчид хөндөн тавьж өөр өөрсдийн онгод, мэдрэмжээрээ хариулт өгсөөр иржээ. Сэргэн мандалтын үеийн Английн их зохиолч В.Шекспирийн алдарт “Гамлет” жүжиг ч мөн л энэ хорио цээртэй холбогддог. Манай яруу найрагч Б.Лхагвасүрэн гуай ч энэ хорио цээрийг тойрон гарч чадаагүй учир “Тамгагүй төр” жүжгээ туурвиж. Тийн туурвихдаа өөрийн хөгжил төлөвшлийн садист үеийн хаа нэгтээ тохиосон гацалтын үлдэл неврозын түлхэцээр жүжгийн асуудлыг гайхалтай гаргалгаагаар дуусгасан байна. Ер нь Б.Лхагвасүрэн гуайн уран бүтээлд гаж хэрцгий өгүүлэмжийг уянгаар шүншиглэн хатуу, ширүүнээр дүрслэх нь онцгой. Түүний бүтээлүүдэд сонгогдон байршсан үгс нь ямар нэгэн байдлаар хатуу ширүүн, сөрөг мэт хэрнээ уянгалаг өнгө аяс илтгэх нь ч нэн түгээмэл. Түүний алдарт “Боржигоны бор тал” шүлэгт: “… саран туулж баралгүй хээр хонох, нүцгэн тал, нар хур царайчилсан, тэнгэр тийчиж, эргүүлж над уруу цацан, ботго нь үхсэн ингэний борвио хагартал савирсан цусны туяатай сүү, чиний шарх зүрхний шархнаас хождож анидаг, хад цоолсон догшин цамнаа, хөх галын ирт улаан дөл, сүүдрээ дарж унах, элгийг чинь цөмлөн шингэнэ” гэх зэрэг үгс бий. Тухайлбал хэн нэгэнд элгийг чинь цөмлөнө гэвэл сайхан санагдахгүй нь лав. Гэтэл уг шүлэгт эдгээр үгс орсон нь тохиромжтой байгаа, хамгийн гол нь Б.Лхагвасүрэн гуай ингэж бичиж байж л сая нэг үг хэлсэн шиг, шүлэг бичсэн шиг болж байгаа учраас л ийм дүрслэлийг сонгосон хэрэг юм. Иймэрхүү хэрцгий мэт дүрслэлийг:

Энэ мэдээ танд таалагдаж байвал LIKE хийгээрэй. Танд баярлалаа.